اتوبوس رانی

همین چند روز پیش 8 اتوبوس تازه‌وارد یورو 5 در مشهد به کارگیری شدند تا آمار اتوبوس‌های فعال شهر به عدد 1830 برسد که در 153 خط به شهروندان خدمات می‌دهند. همین موضوع بهانه‌ای شد تا برویم به 81 سال پیش و ابتدای خط اتوبوس و مشهد؛ جایی که یک شهر بود دو ماشین خصوصی که هیچ شباهتی به اتوبوس‌های فعلی نداشتند.

در روزگاران گذشته که هنوز خبری از ماشین و اتوبوس نبود، چهارپایان وسیله حمل‌ونقل عموم مردم محسوب می‌شدند. در آن ایام استفاده از اسب، الاغ، قاطر و شتر رواج داشت و کالسکه یا دلیجان، وسیله حمل مردم در مسافت‌های برون‌شهری محسوب می‌شد. پس از ورود ماشین به‌عنوان وسیله نقلیه و حمل‌ونقل بر مسافرت‌ها نیز افزوده شد.

اولین اتوبوس‌هایی که وارد ایران شد، ساخت صنایع مشترک اتومبیل‌سازی دانمارک- آلمان بود. اتوبوس‌های آن زمان بسیار کوچک و به اندازه مینی‌بوس بودند. کرایه اتوبوس شهری 5 شاهی، سپس 10 شاهی بعد یک ریال و در اواخر پیش از تشکیل شرکت‌واحد، یک ریال و 10شاهی و حداکثر دو قران بود. مولف کتاب «از ماشین دودی تا بنز الگانس» درباره شرکت‌های اتوبوس‌رانی در دوره پهلوی نوشته است: «اتوبوس‌های بین‌شهری از تهران به رشت، اصفهان، مشهد، شیراز، یزد، اهواز، خرمشهر و اغلب شهر‌های داخل می‌رفتند و به‌صورت شرکت‌های گیلان‌تور، میهن‌تور و به‌ویژه ت‌ث‌ث و تی‌بی‌تی به حمل‌ونقل مسافر مبادرت داشتند. از سال 1320 تا سال 1332 اتوبوس‌رانی تهران در اختیار اتوبوس‌داران بود که 27 خط و بعد‌ها 33 خط دایر کرده بودند و درآمد خوبی داشتند. در سال 1335 شمسی شرکت‌واحد اتوبوس‌رانی تهران تاسیس شد و روزانه 120 هزار نفر را جابه‌جا می‌کرد.» [1]داستان اتوبوس و اتوبوس‌رانی در شهر زیارتی مشهد، نیز جالب توجه است.

در ابتدا مردم استقبالی از اتوبوس‌ها نمی‌کردند و اتومبیل شخصی هم در مشهد بسیار کم بود و حتی عده‌ای از اعیان، درشکه شخصی داشتند. در سال 1312 شمسی تعداد 13 اتوبوس در شهر مشهد کار جابه‌جایی مسافران برون‌شهری به تهران یا دیگر نقاط را انجام می‌دادند. [2]تحولات اجتماعی در دهه دوم قرن حاضر، توسعه شهر مشهد و افزایش جمعیت سبب شد تا در سال 1318، به همت شخصی به نام بابای هندی و شخصی دیگر به نام علی‌محمد‌خان، دو دستگاه اتوبوس در شهر مشهد مشغول کار شود که مسیر اولیه آن‌ها از فلکه شمالی به خیابان نادری، شاهرضا، خسروی، خیابان پهلوی و بالعکس بود. ولی به‌علت اینکه کند حرکت می‌کرد و مسیر آن دلخواه همه مردم نبود، در ابتدا استقبالی از آن نشد. [3]از سال 1319، آقای حسین باقری دو دستگاه و آقای حسین طوسی یک دستگاه بر تعداد اتوبوس‌ها افزودند و در سال 1321، هریک از آقایان حاجی‌سید‌محمد مزاری و حاج‌حسین مزاری یک دستگاه ماشین به‌کار گماردند. درمجموع در این موقع، تعداد 9 دستگاه ماشین در شهر مشغول به کار بود. از سال 1323، آقایان حاجی ایمانی و حاجی‌احمدی هرکدام یک دستگاه ماشین به‌کار گماردند و از سال 1324، در شهر چهار خط دایر شد. [4]در دهه سوم قرن اخیر هنوز از درشکه به‌عنوان وسیله نقلیه عمومی به میزان زیادی استفاده می‌شد، ولی علی‌رغم تمایل درشکه‌چی‌ها، تعداد اتوبوس‌های شهری مرتبا افزایش می‌یافت. هماهنگ با توسعه شهر، خطوط اتوبوس‌رانی متعددی در شهر راه‌اندازی شد، به‌طوری‌که در اواخر این دهه، تعداد اتوبوس‌ها به 77 دستگاه افزایش یافت. [5]از سال 1328 عملا اتوبوس درون‌شهری در مسیر بست امام‌رضا (ع) به طرف بالا‌خیابان، چهار‌راه نادری، میدان شهدا (مجسمه)، دروازه‌قوچان، گوهرشاد، سراب، سعدی، بیمارستان امام‌رضا (ع) و بالعکس راه افتاد و بابت طی کردن این مسیر از هرمسافر، یک ریال گرفته می‌شد.